Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleşatır bir düzen bileğildir. Haklar, topluluk içinde insanların hakikat kesinlikle davrandıklarını bileğil, kesinlikle davranmaları icap ettiğini gösterir. Haklar, kendisine uyulmak ve uygulanmak karınin vardır. Doğruluk kıymeti nedeniyle, insanlar arası ilişkileri bir düzene koyuvermek, maşerî dirimın gerçekleşmesini temin etmek gerek. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin karşısına kabul edilmesi ve uyulması gereken, mutlak muhik kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kadar, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle topluluk içinde insanların hattıhareket ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her hin mümkündür. “İşte ahbaplık, âdem davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir düzenek, bir bütündür.” İnsan-âdem, âdem-doğa ilişkilerinin insanlığın kuma çıkarı ve huzuru karınin evrensel ilkelerle güvence altına alınmasıdır. Haklar, insanlık seviyesi karınin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birgeniş düşün ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, sınıf çıkarları, topluluk sözleşmesi, doğa ve insanlar olarak belirten içtihatlerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun kuma iyiliğini temin etmek için konulmuş olan ve umum gücüyle desteklenen kaide, doğruluk ve kanunların hepsidür. Elan münteşir bir teşhismıyla ahbaplık, adalete yönelmiş maşerî evetşyalnız düzenidir. Haklar Söz Demeı Haklar kelimesi Arabi “doğruluk” kökünden hasılat ve doğruluk kelimesinin çoğheybetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Fellahçda “doğruluk” kelimesinin çoğheybetli “beddua’kak”tır. Türk Lisan Kurumu’na gereğince ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım güçlükleü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” valörı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk valörında da kullanılır. Beceri Demeı Haklar dönemden döneme değiştiği karınin hala doyurucu bir teşhism gestaltlamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok kabul edilen teşhismı ise: “Sınırlı bir zamanda makul bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması talih zoruna (müeyyide) ilişkilanmış kurallar hepsidür.” Bilimsel bir disiplin olarak ahbaplık, kendi içinde baş olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun kişiler arası ilişkileri süje alan kısmına Özel Haklar, kişiler ile talih yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Bütün Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Haklar, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna tahsisat Kanunuesasi Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku umum hukukunun kafalıca madun dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku başka toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik talih tarafından güvenceye alınmış ve cebri yapmış oldurımlara ehil olmasıdır. Haklar kuralları âdem davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun kadir yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla misil nitelikteki eksiksiz durumlarda uygulanması sağlamlanır. Yaptırım (Müeyyide) Haklar alanında yapmış oldurım umum gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek karınin kullanılır. Haklar düzenini sağlamlamayı ve korumayı yalnızçlayan yapmış oldurımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde adına getirilir. Maddi ve içsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yapmış oldurımlar bu durumları hapsetmek karınin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, cezaevi ve nakit cezaları; kanunuesasi hukukunda siyasetten men, kısım kapatma; vergi hukukunda vergi ve kaçıntıçılık cezaları kadar bambaşka ahbaplık dallarında bambaşka yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakalı çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; bilinçi bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların kimilar felsefik bileğil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek yahut politik içtihatleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan ahbaplık, genel olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş maşerî bir evetşyalnız düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu adına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kılgın yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun maşerî dirimı düzenleyip insanların amerikan barış ve asayiş içinde bir arada evetşamalarını sağlamlamaktır. 2. Kullanışlı Yarar (Sosyal İhtiyaçların Katlanması) Hukukun kılgın amacını, maşerî gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile topluluk içinde yaşayan insanların, birbirleri ile kurmak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanoğlunun gestaltsından meydana gelen ihtiyaçlarını karşılamaya çalışır. Haklar bu fonksiyonu ile mevlit, evlenme, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek ahbaplık düzeni dirimın baş gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanoğlunun katıksız gestaltsına ve bundan gelecek gelen gereksinimlerine elverişli sarhoş olmak zorundadır. Haklar önemli ölçübile, kazançlı gerçeklere bile merbutdır; kazançlı ihtiyaçlara uymalı ve onları karşılamalıdır. 3. Doğruluk Haklar bu fonksiyonu ile makul bir organizasyon altına aldığı sosyal ihtiyaçları, özü salt bir denklik düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak gerçeklik kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kesik teşhismıyla hak, “bir denklik düşüncesi”dir. “Doğruluk, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) sarhoş olmak üzere dü bambaşka anlamda kullanılır. Doğruluk haddizatında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet valörında kişisel bir özelliği deyimler. Erkek her hin haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni görmek uğrunda sabah akşam ve bileğfiilmez bir çaba gösterir. İşte bu hattıhareket ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile alakalı oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak mefhumı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği alışveriş biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık alanında hukuki kadir olarak kavil konusu olan hak bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve vergilanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Maşer karınindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini karıneren kurallar eksiksizü olarak ahbaplık, bu bileğerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve değerlendirmek durumunda bulunmuş olduğuna gereğince, adaletin böylelikle, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında hak acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Mevcut ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü hak mefhumı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün ahbaplık sistemine ve sistemlerine egemen mevcut, nesnel ve salt bir kadir niteliğindeki adalettir. Haklar bir topluluk düzenini karınerir. Hukukun varlık sebebi bile adalettir; lüzumlu bulunan düzeni gözetmek, gerekse onu bileğfiiltirmeyi meşrulaştırmak karınin her hin adalete kafavurulur. Nesnel ve kanun üstü hak hukukta karşımıza müesses ahbaplık düzenlerinin birincil örneği, olması gereken ahbaplık valörında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, bulunan ahbaplık düzenlerinin kendisine elverişli olup olmadığı açısından bir kadir ve kıymetlendirme ölçüsü olur. Gine bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun hazırlamak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile pozitif ve negatif karşılıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon abra içinde olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi sağlamlanır. Uygun olarak bütün ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşerî evetşyalnız uyacak, hem bile bu maşerî dirimın amerikan barış içinde sürebilmesi karınin bir düzen görünümünü sağlamlamaya çalışacaktır.